ਇਹ ਘਟਨਾ ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ 1928 ਦੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਭੀੜ ਹਮਲਾਵਰ ਸੀ। ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਾਲੇ ਝੰਡੇ ਵੀ ਦਿਖਾਏ ਗਏ। ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ, ਪੁਲਿਸ ਘਬਰਾ ਗਈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਐਸਪੀ ਜੇਮਸ ਏ. ਸਕਾਟ ਨੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਭੀੜ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਤ ‘ਚ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਭਾਵ 17 ਨਵੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ।
ਆਪਣੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ – ਉਸ ‘ਤੇ ਡਿੱਗੀ ਇਕ ਸੋਟੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਤਾਬੂਤ ਵਿਚ ਆਖਰੀ ਕਿੱਲ ਸਾਬਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ‘ਤੇ ਨਾ ਮੁੜੇ।
ਉਹ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ
ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਡੀਏਵੀ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕੰਮ ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਟੀਵੀ ਹਸਪਤਾਲ। ਸਾਲ 1927 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਦੀ ਤਪਦਿਕ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। 2 ਲੱਖ
ਉਸ ਸਮੇਂ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਟਰੱਸਟ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਲ 1931 ਵਿੱਚ ਟਰੱਸਟ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ 40 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਲ 1934 ਵਿੱਚ ਇਹ 50 ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਦਾ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 17 ਜੁਲਾਈ 1934 ਨੂੰ ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਨੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਅੱਗੇ ਆਏ। ਹਸਪਤਾਲ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਸੁਣ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਨੀ ਜਿਨਾਹ ਵੀ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨਾਲ 6 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ, ਨਰਸਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਟਾਫ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਹਸਪਤਾਲ ਹੁਣ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਡੇਢ ਹਜ਼ਾਰ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਇਹ ਹਸਪਤਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਟਰੱਸਟ ਖੁਦ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਮੈਡੀਕਲ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਫਾਤਿਮਾ ਜਿਨਾਹ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ। ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਟਰੱਸਟ ਦਾ ਆਪਣਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵੀ ਹੈ।
ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ
ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਸਪਤਾਲ ਇੱਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਲਾਜ਼ ਦੀ ਛਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਡੀਏਵੀ ਸਕੂਲ/ਕਾਲਜ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਫੈਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਸਪੀ ਜੇਮਸ ਏ ਸਕਾਟ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਸਾਰੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸਕਾਟ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜੌਨ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਪਾਗਲ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜੌਹਨ ਦੇ ਕਤਲ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।